Pokajnica (6)
Manastir Pokajnica se nalazi između Velike Plane i Radovanja, u ataru Starog Sela, na dva kilometra od Carigradskog druma, nekadašnje važne saobraćajnice na Balkanskom poluostrvu i današnjeg autoputa E-75. Smešten je u senci obližnje šume, nedaleko od Grabovačkog potoka.
Posle Prvog i Drugog srpskog ustanka kao ktitori crkava se po prvi put javljaju tzv. narodne starešine (novopečene vojvode i knezovi). Podizanjem bogomolja narodu, nastojali su, između ostalog, odužiti se za sva krvoprolića, nepravedna bogaćenja, nasilja i zloupotrebe.
Godine 1818. vojvoda, a docnije knez smederevske nahije Vujica Vulićević, uz podršku kneza Miloša Obrenovića i njegove žene kneginje Ljubice, takođe podiže jednu crkvu brvnaru, koju je narod nazvao Pokajnicom. O godini osnivanja i ktitoru crkve svedoče jedan zapis urezan u brvno, koje se nalazi pored vrata, sa zapadne strane hrama, kao i natpis na prestonoj ikoni svetog Đorđa: “sie cerkov ogradi gospodar Vuica za pomen 1818“.
Prema propisima Srpske pravoslavne crkve, običaj je da crkva dobije ime ili po svetitelju kome je posvećena ili po svom osnivaču (ktitoru). Neretko, međutim, dobija naziv i u skladu sa motivom sa kojim je osnovana. Pobuda sa kojom je vojvoda Vujica Vulićević podigao crkvu odredila je docnije i njeno ime. Prema narodnom predanju i izvorima vojvoda Vujica Vulićević je jula 1817. učestvovao u zaveri i ubistvu svog kuma, vođe Prvog srpskog ustanka protiv Turaka, vožda Đorđa Petrovića – Karađorđa. Neposredno po ubistvu, koje se odigralo u današnjem Radovanjskom lugu, vojvoda je napustio mesto zločina i poneo sa sobom voždovu glavu, njegovo odelo, sablju, ordenje i bisage sa 4.000 dukata. Međutim, već na obližnjem proplanku, gde je stao da se odmori, suočio se sa svojom savešću i težinom učinjenog zločina. Odlučio je tada da podigne jednu crkvu i okaje svoje grehe. U tome su mu podršku pružili bogobojažljiva kneginja Ljubica i njen muž, knez Miloš, koji je odobrio da se pronađenih 4.000 dukata iskoristi za gradnju. Kroz nepunih godinu dana, na mestu gde je svojevremeno vojvoda ubeđivao Karađorđa da napusti Srbiju, nikla je jedna crkvica. Kako je bila sastavljena od istesanih hrastovih debala iz obližnje šume, smatra se pretečom svih kasnijih crkava brvnara koje se grade po čitavoj Srbiji posle dobijanja Hatišerifa i slobode vere (1830.). Mada je crkva zvanično nazvana Velikoplanska, narod ju je, u znak sećanja na pokajanje Vujice Vulićevića, nazvao Pokajnica.
Crkva je posvećena Svetom ocu Nikolaju Mirikijskom (letnji Sveti Nikola), odnosno prazniku Prenosa njegovih moštiju.
Pokajnica je u početku služila kao parohijska crkva za okolna naselja: Staro Selo, Novo Selo, Rakinac, Radovanje i Veliku Planu. U datom periodu, međutim, nije imala značajniju ulogu u opštim zbivanjima, kao ni u kulturno-prosvetnom radu. Godine 1954. episkop Hrizostom ju je proglasio za muški manastir, a četrdeset godina kasnije, 1992, episkop Sava (Andrić) mu je promenio status u ženski. Staranje nad njim je poverio igumaniji Ilariji sa sestrinstvom, koje je dovedeno iz manastira Sveta Trojica sa Kosova i Metohije. Prvi konzervatorski radovi na crkvi izvođeni su posle Drugog svetskog rata, 1951. godine, a 1979. manastir je proglašen za kulturno dobro od izuzetnog značaja.
Građevina je, za razliku od većine crkava brvnara, ne pravougaone, već kružne jednobrodne osnove. Podeljena je na četiri nejednaka dela: trem, pripratu, naos i oltar. Sedmougaoni i poluotvoreni trem, podignut naknadno 1880. godine, sadrži šest stubova. Naknadno dodavanje trema istraživači tumače kao praktično rešenje za proširivanje crkava, u vreme kada se nema sredstava za dizanje novih i prostranijih, ali i kao svedočanstvo novog, mirnog doba, kada nema više potrebe za malim i privremenim crkvama za zbeg. Na trem se nastavlja priprata, koja je popločana opekom i čija je ravna tavanica sastavljena od profilisanih dasaka. Sa severne strane priprate nalaze se drvene stepenice, koje vode na galeriju. Od priprate se, odeljen drvenom pregradom, pruža svetao i prostran naos, na koji se nastavlja polukružni oltarski deo. Čitava crkva je pokrivena visokim krovom od šindre, koji je do dva puta viši od zidova i koji se po obodu završava veoma spuštenom strehom. Temelj, nešto izdignut od zemlje, sastavljen je od lomljenog kamena peščara i zatim betoniran. Zidovi, vrata i prozori su od tesanih hrastovih greda. Crkva je mogla pod naletom Turaka da se rasklopi i prenese na neko sigurnije mesto. U porti, zapadno od crkve, nalazi se zvonara, postavljena na četiri drvena stuba, sa krovom od klisa. Zvonik je sličan onima u Takovu i Orašcu, ali dugo nije bio u funkciji, pošto Turci svojevremeno nisu dozvoljavali da se čuju zvona. U porti se takođe nalaze stari konak, verovatno iz vremena gradnje crkve, kao i novi konak, koji je 1998. osvetio patrijarh Pavle.
Originalni ikonostas od 26 ikona po svoj prilici potiče iz vremena građenja crkve. Sastavljen je od horizontalnih brvana, vertikalnih stubova i dasaka. Grčke signature na ikonama upućuju da je njihov autor bio ili Grk ili neko ko je kopirao grčka dela. Danas preovlađuje mišljenje da je njihov autor Konstantin Zograf, ikonopisac iz prve polovine 19. veka, čija se dela nalaze u više crkava na prostoru centralne i severne Srbije.
Jedna od najizrazitijih ikona na ikonostasu je ona svetog Đorđa, pošto sadrži podatke o godini osnivanja crkve i njenom ktitoru.