Beleške s puta: Kosovo i Metohija (2)

„Mi put svoj znamo – put Bogočoveka“

 

-Na ovaj put, 20. jula 2018. godine, uputili su se Aleksandra i Stefan Dujović, ekonomisti iz Novog Sada, Nemanja Dević istoričar iz Smederevske Palanke, moja malenkost, istoričar umetnosti iz Smederevska Palanke, te Gabrijel Tot iz Osojana, koji nam na putovanju beše domaćin i „vodič“.

 

…Naša sledeća stanica bila je Pećka patrijaršija. Prilazeći manastiru prošli smo kroz samu Peć, varoš koja kao da stoji zarobljena u vremenu orijentalne Turske s kraja 19. i početka 20. veka. Pažnju nam je privukla opekom zidana džamija pokraj puta, nasuprot brojnim novim i modernim po čitavom Kosmetu koje pre liče na kakave savremene hotele ili sale za konferencije nego na sakralne objekte. Tragom pećke Bistrice dođosmo do ulaza u sam manastir, a na velikim olovnim vratima primetismo gde još uvek stoje umrlice mladića iz Peći koje Albanci pogubiše 1998. u kafiću „Panda“ za vreme rata.[1] Stidljivo, iza ogromnog duda što ga je pre 800 godina zasadio Sv. Sava, a koji danas monahinje „obuzdavaju“ raznim drvenim gredama i utegama, projavi se crvena Pećka patrijaršija, centar srednjovekovne srpske crkve i države, danas simbol opstanka Srba i Crkve na Kosovu i Metohiji. Inače, manastir Pećka patrijaršija se sastoji od tri međusobno povezane crkve, koju spaja jedinstvena spoljna priprata. Glavnu crkvu sagradio je naslednik na tronu Sv. Save – Arsenije I, mada postoje mišnjelja da je crkva delo Sv. Save lično. Južnu crkvu je sagradio Danilo II, a severnu arhiepiskop Nikodim. Naslonjena na ovu veliku građevinu je i mala crkva Sv. Nikole. Ne časismo časa, već se odmah uputismo u crkvu. A tamo – fresaka i loze Nemanjića, sarkofaga prvih srpskih arhiepiskopa, čudotvornih ikona, kamenih prestola, proskinitara…Našim prijateljima iz Novog Sada počesmo da objašnjavamo i pokazujemo grobno mesto Danila II, ikonu Bogorodice Odigitrije („Pećke krasnice“) za koju se veruje da je knez Vladdimir nosio sa sobom kada je pokrštavao Rusiju, a koju je Sv. Sava doneo iz Svete zemlje i zbog koje se inače i sazda Bogorodičina crkva Pećke patrijaršije, kameni presto, grobove i sakrofag Arsenija I Sremca, Save II, Nikodima,…Pa im onda „pokazivasmo“ i ono čega danas više nema – poput kule zvonika uz samu pripratu, koja danas ne postoji, ali se jasno vidi na ktitorskoj kompoziciji Danila II koji drži model crkve u rukama i koga za ruku vodi prorok Danilo. Eto, svašta bi „Nacionalna geografija“, ili „Vajasat histori“ imali da snime i čuju kod nas…ali…Obišli smo i manastirsko groblje, gde su, osim monaha sahranjeni i Srbi koje je Amfilohije Radović pronalazio duž Kosova i Metohije, obezglavljene, zaklane, spaljene. Među njima počiva i Mirić Marica, duševno obolela  tridesetšestogodišnjakinja iz Belog polja nadomak Peći, koju su šiptarski teroristi pred majkom najpre obesčastili, a potom i zaklali.

Ostatak vremena provedosmo na klupi u hladu manastirskog dvorišta, listajući Proglas Sinoda SPC o pitanju Kosova i Metohije, te raspredajući istorijske i savremene kontekste položaja našeg naroda, svetinja i zemlje. Kako dalje? Može li se preskočiti 800 godina i pronaći rešenje koje ne pronađoše mnogi pre nas? Ili su ga ipak pronašli – u molitvi, službi, radu, slobodarskom ponosu, i, kako Aleksa Šantić u svojoj pesmi kaže – putu Bogočoveka!?

Nije mnogo vremena prošlo, a mi smo već bili u kolima, hitajući ka Dečanima kao krajnjem odredištu. Nakon bogate dečanske trpeze oca Danila, na kojoj se nađe pohovana paprika, pohovane tikvice, raze vrste sireva što ih prave Dečanci, salata, kiselog mleka, maslina, raznih vrsta hlebova, „trileće“ kolača i dve vrste dečanskog vina, hladne vode sa česme u dvorištu i par brzih fotografija bisera srenjovekovne i svetske arhitekture uopšte, jedan od monaha, tačnije jeromonah Petar, inače tih dana domaćin i gostiprimac po zaduženju, odvede nas sa monihinjama iz Drača do crkve, gde otvori kivot Sv. Kralja Stefana Dečanskog. Blaženi anđeoski glas monahinje iz Albanije odzvanjaše crkvom dok mi ostali činismo metanije Sv. Kralju, čije njetno telo pokrivaše skupocena svilena tkanina. Još malo ostadosmo u crkvi, razgledajući na sve strane. Nemoguće je ne primetiti fresku Hrista sa mačem, jedinstvenu u vizantijskom freskopisu, ktitorsku kompoziciju Dečanskog i Dušana, ili živopisne scene Strašnog suda na stubovima i zapadnom zidu crkve. Nešto više, i oku nepristupačnije, stajala je i freska Raspeća Hristovog sa čuvenim „vanzemaljcima“ koji „jašu na kugli zemaljskoj“, sceni zbog koje je nažalost u nekim krugovima manastir jedino i poznat. Monasi se u početku trudiše da nauče ljude kako je reč o personifikacijama (simbolima) Dana i Noći, Starog i Novog zaveta, rađanja i umiranja, ali na kraju i oni digoše ruke, pa sad na ista pitanja samo ćutke odmahuju glavom. Osim prisustvovanju službama i svedočenju heruvimskog pojanja dečanskih monaha, slobodno vreme iskoristismo da nas monasi sprovedu po imanju, i pokažu njive, bašte, pčelinjak, vinograde, ovce, alpske koze, krave, i mnoga ostala bogatstva dečasnke ekonomije. Rečju, manastir je ne samo duhovna, već i organizaciono-ekonomska snaga, zbog čega je ne tako omiljeni manastir među kosovskim Albancima. Ali, kako je bilo vekovima, tako je i danas – Dečanci su stožer svakog opstanka i povratka Srba na Kosmetu, nada i molitva za noramlana život, i uteha za mnoga stradanja i patnje, kako pravoslavnih Srba, tako i Albanaca muslimanske i katoličke vere. Jer, opšte je poznato među tamošnjim meštanima, da su Dečanci tokom 1999. godine u manastiru hranili i sklanjali i Albance koji su, bežeći od srpske vojske, kratko utočište pronalazili u manastiru. Danas, Dečani su jedini manastir na Kosmetu koji čuvaju snage KFOR-a a među vojnicima koji su naklonjeni monasima pa i samom manastiru koji je pod zaštitom UNESCO-a, pre svega prednjače Italijani.

U povratku, odredismo dva mesta za videti: pećko pravoslavno groblje i manastir Gorioč. Kako je danas u Peći tek nekoliko Srba, za razliku od pre trideset-četrdeset godina kada ih je bilo više desetina hiljada, tako je i samo groblje zapušteno, ali i zaključano. Slike koje nam se urezaše u sećanje do kraja života su iste one kao sa televizije – porušeni spomenici i zapaljena grobljanska crkva Sv. Nikole. Dok smo prolazili kroz groblje, probijajući se kroz gustu visoku travu i šiblje, pazili smo da ne zagazimo u neku od raka, budući da su mnogi Srbi otkopavali svoje pokojne i zemne ostakte prenosili u Centralnu Srbiju. Po koji pretekli, neporušeni spomenik, svedoči o višedecenijskom i vekovnom trajanju našeg naroda na prostoru Kosova i Metohije. Ovo groblje, kao i mnoga druga groblja u Đakovici, Dečanima, Prizrenu, Prištini, su Veliki petak srpskog naroda i sveta mesta počivanja naših predaka. Još je čitava Metohija, i Kosovo polje, posuta kostima naših očeva, majki, dedova, koje u toku rata, vladike Amfilohije i Atanasije ne stigoše ljudski ni da sahrane, nego uz pratnju inostrane i naše vosjke, neretko se skrivajući od metaka i snajpera, opevaše na spojenim nosećim stolovima, ili direktno na zemlji, pa tek metar duboka iskopana raka posta mesto počinka. I tako već vekovima, srpskom narodu se ne zna adresa – ili je raseljen po raznim mestima Srbije, ili je sahranjivan gde se moglo i imalo. Ali, nadamo se i verujemo da nakon Velikog petka dolazi i doći će Vaskrs, pa baš kao što je to bilo i 1912. godine, opet će goreti sveće što ih je, za nove oslobodioce Kosova, u Dečanima ostavila kneginja Milica. Ukoliko to budemo sanjali i želeli. Jer, izgubljeno je samo ono čega se odreknemo.

Naš prijatelj i vodič, dobro upoznat sa „scenografijom“ groblja, ostao je da pazi na auto, čekajući da nastavimo put Gorioča. Tamo nas sačeka mala crkva iz Srednjeg veka, u kojoj su, po predanju, Stefanu Dečanskom, „gorili oči“. Podjednako lepa beše i panorama prema čitavoj Metiohiji, sa pogledom na Klinu i Istok. Tu čini mi se, svi napravismo najviše fotografija, jer, ponavljam, prelepe li Metohije, svete srpske zemlje. Ostajemo još koji momenat, da se i sa još jednog mesta ovekoveči lepota i sjaj našeg Kosova i Metohije. Fotografija u telefonu, da se ne zaboravi! A tada propušteno, ostaje za sledeći obilazak. Ili povratak.

 

[1] Za ovu i mnoge druge pojedinosti vezane za prilike na Kosmetu, zahvalnost dugujem Nemanji Deviću, istoričaru.

 

piše Stevan Martinović