Tvrđava Ras (12)

Srednjovekovni grad Ras nalazi se 11 km zapadno od Novog Pazara, na brdu zvanom Gradina. Pretpostavlja se da je osnovan u vreme vladavine Jovana Drugog Komnina (1118-1143.).

U kompleksu starog Rasa su tri arheološka lokaliteta: utvrđenje na Gradini, pećina sa manastirom Sv. Arhanđela ispod utvrđenja i naselje Pazarište (Trgovište) sa urbanizovanom strukturom građevina.

Tvrđava Ras očuvana u ruševinama kao najstarija građevina vojne arhitekture srednjovekovne Raške i kao središte srpskih vladara, ova tvrđava ima nesaglediv značaj za proučavanje najstarije prošlosti srpske države. Ima oblik nepravilnog četvorougla, dužine 180 m, širine 20-60 m. Bedemi su zidani od lomljenog kamena i krečnog maltera i imali su stazu sa zupcima. Na najpristupačnijem, južnom delu, nalazila se glavna kula, polukružne osnove, prečnika osam metara. U utvrđenje se ulazilo kroz dve kapije, zapadnu i južnu. Glavna, zapadna kapija, branjena je sa dve kule nejednakih dimenzija.

U prvoj polovini 12. veka Ras je postao glavno uporište srpske države i od tada je utvrđenje ojačano, izgrađeni su novi objekti, zazidana je zapadna kapija, a otvorena je nova, pored glavne kule.

Pećinski manastir sa crkvom vezuje se za velikog župana Stefana Nemanju. Ovde je, po svemu sudeći, pisano čuveno „Vukanovo jevanđelje“, a ostaci fresaka (početak 13. veka) i urezani zapisi (16. i 18. vek) ukazuju da je manastir postojao dosta dugo.

Kompleks građevina na Pazarištu čini naselje u kojem se razlikuju dve hronološke faze. Starija faza se vezuje za 14. vek i čine je kuće brvnare, a mlađa faza za period turske vladavine, do druge polovine 17. veka, sa dobro očuvanim kamenim objektima. Ostaci crkve, nekropole i drugih građevina ukazuju na mogućnost da je ovde već u 12. veku bilo značajno duhovno središte, koje je živelo i pod turskom vlašću.

U okolini Rasa nalazi se i grupa srednjovekovnih manastira i crkava, koji su 1979. upisani na UNESCO Listu svetske kulturne baštine pod zajedničkim nazivom: Stari Ras sa Sopoćanima.