Imali smo ljude: AKADEMIK VOJISLAV ĐURIĆ, ČOVEK VELIKIH ZNANjA I NEOBIČNE SUGESTIVNOSTI
Akademik Vojislav M. Đurić (Malo Krčmare, 1912 – Beograd, 2006) bio je istaknuti naučni radnik u oblasti istorije književnosti. Osnivač je Centra za istoriju književnosti i estetiku, koji je kasnije prerastao u Institut za teoriju i istoriju književnosti. Na njegovu inicijativu sačinjen je Zbornik književno-naučnih radova o Ivi Andriću i Miroslavu Krleži. Istakao se i kao sekretar Odeljenja literature i jezika SANU, a dao je vidan doprinos i osnivanju Međunarodnog odbora za narodne umotvorine.
Govoreći o profesoru Vojislavu Đuriću na naučnom skupu u Rači Kragujevačkoj, Dragoljub Nedeljković je istakao je da on na beogradskom Univerzitetu, pleneći svojim šarmom i blagotvornim zračenjem, „delovao kao proleće posle duge zime.“ Izneo je i to da je u lepom sećanju nosio svog učitelja Desimira Jovanovića, učesnika Prvog svetskog rata koga su Nemci streljali oktobra 1941. godine u Kragujevcu. Taj prosvetar i ratnik je najzaslužniji što ga je otac dao da se školuje, prvo u kragujevačkoj gimnaziji, a potom i na Filozofskom fakultetu u Beogradu gde su mu predavali istaknuti profesori 14. studijske grupe: Pavle Popović, Veselin Čajkanović, Miodrag Ibrovac, Milan Budimir…
U životu su ga pratili i neki vrlo dramatični događaji. U jesen 1941. godine, idući iz Beograda u Kragujevac, doživeo je hapšenje. Neko vreme je bio zatočen i teško maltretiran u mladenovačkom sreskom načelstvu pod optužbom da je svog đaka nagovarao da ide u partizane. Uspeo je, međutim, da se izvuče i izbegne streljanje u Kragujevcu. Posle završetka Drugog svetskog rata obavljao je veoma značajne dužnosti. Pored ostalog, bio je zamenik ministra prosvete i potpredsednik Oblasnog odbora Jedinstvenog Narodnooslobodilačkog fronta Šumadije.
Radio je kao profesor u Petoj ženskoj i Šestoj muškoj gimnaziji u Beogradu i u Ženskoj učiteljskoj školi u Kragujevcu. Na Filozofskom fakultetu 1939. godine stekao je titulu doktora nauka, briljantno odbranivši tezu „Tužbalica u svetskoj književnosti.“ Mentor mu je bio profesor, filolog i etnolog Veselin Čajkanović. Deceniju kasnije izabran je za profesora istorije književnosti na istom fakultetu, a ubrzo je potpisao i svoju prvu knjigu pod naslovom „Književnost Istoka“. Ona je nastala nakon njegovih briljantnih predavanja o poreklu poezije i izvorima njenog razvitka.
Usmeno narodno stvaralaštvo trajno je bilo u centru njegove naučne pažnje. Kao istoričar književnosti, Đurić je skoro do kraja života vredno proučavao stvaralaštvo naroda kome je pripadao, a isticao se i kao predavač studentima Novinarsko – diplomatske škole koja je kasnije prerasla u Fakultet političkih nauka.
Zahvaljujući profesoru Đuriću, seminar za svetsku književnost je 1954. godine prerastao u posebnu studijsku grupu za opštu književnost sa teorijom književnosti. Time je, posle dve i po decenije od penzionisanja profesora Bogdana Popovića, obnovljena stara beogradska katedra, koja je slovila za jednu od prvih komparativnih u svetu. Na njoj će jedini predmetni nastavnik upravo biti ovaj Šumadinac, koji je tome pristupio sa vidnim entuzijazmom i pravim pedagoškim darom.
Na novoosnovanoj Katedri za opštu književnost Biblija je imala značajno mesto. Bila je to neka vrsta duhovne revolucije ili bar kulturnog obogaćenja i otpor ideološkoj isključivosti. Program svetske ili opšte književnosti nije bio opterećen ideološko-političkim predrasudama ili uskogrudostima. U njemu je bio prisutan duh slobode, što je istorijska zasluga Vojislava Đurića.
Dragoljub Nedeljković je na naučnom skupu Centra za mitološke studije Srbije istakao i to da je Vojislav Đurić od samog početka odbacivao normativnu teoriju književnosti, osobito onu potčinjenu sovjetskim staljinističkim, ždanovskim i socrealističkim dogmama, a opredelio se za istoriju književnih teorija. Nešto slično je, u isti mah, utemeljio na Zapadu Rene Valek, svojom istorijom kritike ili kriticizma. I dok je Valek svoju istoriju književnih teorija započinjao epohom humanizma i renesanse, Vojislav Đurić se spuštao znatno dublje, povezujući teorijsku misao Evrope ne samo sa izvorima drevne Grčke i Rima nego i sa još dubljim i daljim analogijama za kojima je tragao u književnostima drevnog Istoka. Vojislav Đurić je stvarao školu koja je obogatila književno – teorijska saznanja, a time i književnu kulturu. Radeći na tome, angažovao je mnoge saradnike. U tome je i bilo bogatstvo katedre koju je osnovao.
U svojoj delatnosti, profesor Đurić je ispoljavao srazmerno retku svest o mestu nacionalne prosvete i kulture, o potrebama i mogućnostima, o relativnom značaju pojava i o rodoslovu prioriteta. On je – kako je to lepo uočavao Vladeta Janković – raspolagao neobičnom pokretačkom energijom, srećnom spoju sa upornošću neophodnom da se započeta preduzeća dovedu do kraja. Ako je imao neki metodološki princip u obrazovanju, on se svodio na bezuslovnu strogost u fazi njegove primene. Širina kulture u spoju sa širinom pogleda na svet, obeležila je i njegove naslednike na Katedri.
Pored Filološkog fakulteta, vidan trag je ostavio i u Institutu za teoriju i istoriju književnosti, u Srpskoj akademiji nauka i umetnosti i u Srpskoj književnoj zadruzi. Kao naučnik i organizator naučnog rada, bio je i veoma prisutan u književnom životu Srbije i Jugoslavije. Pokretač je prvih specijalističkih biblioteka za književnu misao, a kao autor „Njegoševe poetike“, da joj je snažan podsticaj.
Radni rezultati kandidovali su ga za visoko akademsko zvanje. Godine 1961, na predlog dvojice akademika Milana Bidimira i Velibora Gligorića, primljen je za dopisnog člana SANU. Velibor Gligorić i Dragoljub Pavlović kandidovali su ga četiri godine kasnije i za redovnog člana. U razdoblju od 1961. do 1965. godine, Đurić je objavio 29 naučnih radova, u proseku sedam godišnje. Kad je postao akademik bio je redovni profesor opšte književnosti Filološkog fakulteta u Beogradu.
Predlog su potpisali Milan Budimir i Velibor Gligorić, a u njemu se kaže da se dr Vojislav Đurić istakao kao naučni radnik u oblasti istorije naše i evropske umetničke i tradicionalne književnosti. Na oba ova polja književno – istorijskih studija i u oba pravca dao je preko 40 radova, koji se odlikuju kritičkim i samostalnim rasuđivanjem udruženim sa solidnim poznavanjem predmeta i dobro argumentovanim merilom. Naročito su zapažene njegove iscrpne studije o narodnoj književnosti, osobito epici, njenom postanku i estetskoj vrednosti, zatim o poeziji Alekse Šantića u vezi sa narodnom lirikom, te o Vojislavu Iliću i o Milanu Rakiću sa novim interpretacijama na osnovu poređenja sa savremenom svetskom književnošću.
Vojislav Đurić bavio se i književno – teorijskim naučnim radom, problemima estetike i kritike. To se lepo vidi iz njegovih studija o Lesingovu Laokonu, Aristotelovoj katarzi i o Tagorinoj poetici i estetici. Njegova studija o životu i radu Dositeja Obradovića temeljno je i svestrano osvetlila ličnost i delo ovog klasika. U toj studiji, kao i u drugim, došli su do izraza njegova široka i raznovrsna erudicija, studiozan naučni rad i savremeni naučni metod. Velika je njegova uloga u organizaciji naučno – istraživačkog rada. Dugo je upravljao i Institutom za teoriju i istoriju književnosti. Kao sekretar Odeljenja literature i jezika SANU, bio je i jedan od redaktora Vukovog Zbornika, pokretač akcije da se osnuje Međuakademijski odbor za narodne umotvorine, a zaslužan je i za zapažen rad Odeljenja mlađih književno – naučnih radnika.
„Kao naučnik i organizator naučnog rada akademik Đurić je istovremeno bio živo prisutan u književnom životu“ – izneo je na naučnom skupu ovom velikanu u čast, održanom u organizaciji Centra za Mitološke studije u Rači Kragujevačkoj Ivo Tartalja. „U krugu izdavače delatnosti, pored nevidljivog zračenja, kroz razne oblike animiranja pisaca i prevodilaca ili, podnošenja predloga uglednim izdavačkim kućama i udruženim izdavačima, Đurićevo uporno zalaganje ostavilo je vidan trag na polju planski izvođenog stručnog izdavanja ključnih dokumenata književne teorije i pokretanja prvih specijalizovanih biblioteka za književnu misao. Buđenju interesovanja za poetike domaćih pisaca – oblast u kojoj se istorija i teorija književnosti plodno susreću – autor `Njegoševe poetike` je dao, rečju i primerom, prvi i snažan podsticaj.“
Najveći broj stručnih radova Vojislava Đurića, mimo posebnih studija, sakupljen je u tri knjige `Govor poezije` i u izboru iz kola Zadruginom pod naslovom `Traganje za duhom reči.` U tim knjigama radovi su mahom posvećeni klasicima srpskog, hrvatskog, antičkog, francuskog, nemačkog, indijskog pesništva, i nekim zaslužnim filozofima, a ima i smelih komparatističkih sinteza, dalekovidih uopštavanja koja počivaju na čvrstom uverenju autorovom da se bez poznavanja stranih književnosti nacionalna ne može dobro razumeti.
Vladeta Janković je na pomenutom naučnom skupu naglasio da je akademik Vojislav Đurić ušao u istoriju srpske prosvećenosti značajem svog naučnog dela, ali ništa manje i jedinstvenim, može se reći epohalnim, učinkom koji je ostvario kao pedagog i, pogotovo, kao negovatelj i utemeljivač ustanova. U Đurićeve zasluge ubraja se i izvlačenje iz zaborava ispolinskog dela njegovog proskribovanog profesora Veselina Čajkanovića, čije je glavne radove izdao u nezaobilaznom izboru „Mit i religija u Srba“, a zatim priredio i njegova „Sabrana dela“. Bio je čovek velikih znanja i neobične sugestivnosti, učen i nepretenciozan, rečit i pun duha, obdaren prirodnim autoritetom i ličnim šarmom, u svakom pogledu istinski impresivan.
Poetski nadahnuto književno – istorijsko delo profesora Vojislava Đurića zasnovano je na epskoj vertikali potekloj iz narodnog pripovedanja u onovremenoj patrijarhalnoj zadruzi, kojeg se budući tumač srpske i ne samo srpske književnosti i kulture rado sećao. Dr Miodrag Stojanović govorio je da je on „radoznalo i stvaralački razuđeno prepoznao narodno umovanje i naučno granao njegove rukavce u više raznorodnih tematskih celina, od antičkih – grčkih i rimskih studija, preko kosovske epopeje i antotologija usmenog narodnog stvaralaštva, do poetike Vukove, Njegoševe, Rakiće i Vojislava Ilića.“
Ranko Nadoveza u radu naslovljenom „Vojislav Đurić: kosovska tradicija i mitologija“ napominje da je ovaj univerzitetski profesor i akademik, sagledavajući usmenu književnost, kojoj pripada i Kosovski ciklus, uočio nekoliko bitnih karakteristika. Po njemu svaka epoha je Kosovskom ciklusu dodavala svoju osobenost. On je analizirao sve značajne savremene pisce zaključujući pri tom da je svaka epoha Kosovskom ciklusu dodavala svoju osobenost. Kosovska tradicija i kosovska mitologija, oličena od narodnih junačkih pesama, preko epskih i lirskih pesama, od svih srpskih pesnika i pisaca 19. i 20. veka, predstavljala ipak srpsku kulturnu osobenost u odnosu na ostale narode. Đurić je Kosovski boj i svu njegovu kasniju tradiciju i mitologiju smatrao imanentnim delom srpske istorije.
Jula 2006. godine, u dubokoj starosti, iz života je tiho iskoračio ovaj zaslužni naučni i kulturni delatnik, jedan od svakako najvećih koje je Srbija dala polovinom 20. veka.
Dragoljub Janojlić