U Kragujevcu predstavljene knjige Žarka Talijana i Nemanje Devića: MALI LjUDI U VELIKIM DOGAĐAJIMA

-Kako bi danas izgledala Azanja da nije bilo ratova i izgibije? – upitao se Žarko Talijan

-Ovo je matična knjiga nebeske Srbije – naglasio Nemanja Dević

 

U  Kragujevcu su promovisane knjige „Miris tamjana“ Žarka Talijana i „Smederevski kraj u Drugom svetskom ratu“ Nemanje Devića. Talijan se na samom početku zahvalio sveštenstvu Kragujevca što je omogućilo da se u Parohijskom domu prozbori koja reč o ovim delima. Podsetivši da je već 30 godina matičar u rodnom selu i  da je sada sve manje sklopljenih brakova mladih, naglasio je da je imao vremena da istražuje  prošlost, a rezultat te aktivnosti je upravo knjiga „Miris tamjana“.

Talijan je kazao da se vreme velikog stradanja u periodu 1912. – 1918. nikako ne sme zaboraviti. Za pisanje ove knjige koristio je arhivsku građu, ali i kazivanja rodbine onih koji se iz rata nisu vratili zavičajnoj zemlji. Napomenuo je da je u rukama, pored ostalog, imao i veliki broj pisama koja su sa frontova, iz logora i sa drugih mesta, stizala  u Azanju. U jednom trenutku se upitao kako bi danas izgledala Azanja da nije bilo ratova i izgibije? Ratne strahote – naveo je – nije preživelo više od 800 Azanjaca, duplo više nego što se znalo pre izlaska iz štampe njegove knjige.

-Ovo je matična knjiga nebeske Srbije – rekao je mladi istoričar Nemanja Dević. – Mi ni posle sto godina od Velikog rata, ne znamo koliko nas nema. Žrtve za slobodu su, na žalost, postale samo statistika. Nedovoljno se zna o njihovom velikom herojskom delu, a baš na ovaj dan, 22. oktobra 1912., srpska vojska je oslobodila Prištinu. Mali ljudi su imali važnu ulogu u velikim ratnim, odnosno  istorijskim događajima. Zato se ne sme dozvoliti da sećanje na njih padne u vir zaborava.

Govoreći o svojoj knjizi „Smederevski kraj u Drugom svetskom ratu“, koja je proistekla iz  magistarskog rada, Nemanja Dević je predočio da su njegova istraživanja tipična srpska priča, koja je manje-više ista za celu Srbiju. Tema mu se prosto nametnula 60 godina posle otvaranja skrajnute porodične škrinje iz koje su potekle zabranjene priče iz kojih je saznao sudbinu svog pradede. A dokumenta i snažna argumentacija koju ona nose za istoričara su, kako se izrazio, radost kao za decu nova igračka.

-Moja ideja za rad na ovoj  temi i knjizi nije bila bavljenje prošlošću pošto-poto, već da se sačuvaju sećanja na ljude i njihovo učešće u istorijskim događajima – naveo je Dević.- Jer, mi smo samo jedna karika koja spaja sadašnjost i budućnost. Ove knjige – i moja i Žarka Talijana, imaju  smisla samo kad zađu u narod, pošto  nose važne poruke za sadašnje i dolazeće generacije. Da  se neko pre Žarka Talijana bavio Velikim ratom i žrtvama, svakako se ne bi dogodilo da potomci jednog azanjskog starog ratnika 1945. godine, svakako dodvoravajući se novoj vlasti, izvuku sva njegova odlikovanja koja su dobitniku služila na čast, i  okače ih psima o vrat.

Pišući magistarski rad a zatim, i knjigu, Dević je nakon proučavanja postojeće literature, prešao i na istraživanje bogate arhivske građe svih vojnih formacija koje su delovale na teritoriji Smederevskog okruga. Uz pomoć porodice Drobac iz Toronta uspeo je da razgovara i sa političkim emigrantima iz smederevskog kraja, koji su živeli daleko od zavičaja, u SAD, Kanadi i Velikoj Britaniji. Na terenu, kod potomaka učesnika rata, pronašao je i fotografije koje su istraživaču teško dostupne.

-Posebno otkriće bilo je pronalaženje oficirske torbe komandanta Smederevskog korpusa JVuO Živana Lazovića i čitave kolekcije fotografija njega i njegovih saboraca – iznosi u uvodniku svoje knjige Nemanja Dević.- Naročito su bile značajne i bogate zbirke Obrada Lazovića, Ljubomira  Petrovića i Slobodana Bogićevića, koje su mi vlasnici stavili na raspolaganje. I drugi, poput Žarka Talijana, sačinili su čitave ratne hronike sela u slici, a zatim ih ustupili za potrebe ovog istraživanja i ove  knjige. Vizuelizacija istoriografskog materijala doprinosi razumevanju teme, dodatno dočarava atmosferu trenutka o kom se piše i, konačno, daje  mogućnost da i sami sagledamo likove onih o kojima čitamo.

Smederevski kraj, prema saznanjima Nemanje Devića, nije mnogo zastupljen  u domaćoj naučnoj literaturi koja govori o Drugom svetskom ratu, iako je on, pored područja zapadne Srbije, zbog svojih osobenosti možda i najznačajnija oblast za razumevanje ove teme. O njemu – naglašava Dević, ako merimo nivo našeg istorijskog znanja, postoji najpre niz stereotipa, koji su, pre svega, posledica propagande iz socijalističkog perioda.

-Ova knjiga ne donosi nikakva nova epohalna saznanja koja će u bilo kom smislu  izmeniti postojeća tumačenja uloge Srbije u  Drugom svetskom ratu – predočava Dević.- Cilj je bio da se iz dana u dan, iz meseca u mesec, prikaže sva složenost rata, dominantne ideje i ljude koji su ih sledili, da se razgrade mitovi, utvrde pouzdane činjenice i sačini popis svih žrtava rata bez obzira na njihovu političku i ideološku prošlost.

Dević u svojoj  knjizi piše da su tek 2008. godine objavljeni prvi naučni radovi o smederevskom kraju u Drugom svetskom ratu, sa drugačijim pogledima i zaključcima od onih što su iznosile partizanske apologete. Godine 2010. Milija Đorđević, profesor i književnik iz Smederevske Palanke, objavio je ispovesti pripadnika JVuO iz Donje Jasenice, knjigu pod naslovom „Sporedovanje bespobedno“ kao neku vrstu nastavka  ranije objavljenih kazivanja preživelih veterana Velikog rata.

D. Janojlić

 

–